Долинка кентінде 2002 жылы ашылған саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу мұражайында кеңестік режим саясатынан зардап шеккен мыңдаған тұтқындардың қайғылы тағдырлары туралы фактілер сақталған. Ол Қазақстан Республикасының Қарағанды облысында, Қарағандыдан шамамен 45 км қашықтықта орналасқан.
Қарағанды еңбекпен түзеу лагері (қысқаша Қарлаг) 1931 жылы құрылды. Бұл КСРО-дағы ең үлкен лагерлердің бірі болды, оның аумағы бірнеше жүз шақырымға созылды. Бұрын осы аймақта өмір сүрген адамдар мәжбүрлеп көшірілді. Халықтық ішкі істер комиссариатының Карлаг басқармасы Долинка кентінде орналасқан, мұнда ол үшін тұтқындардың еңбегін пайдаланып әкімшілік ғимарат тұрғызылған. Бұл бағаналары бар екі қабатты ғимарат еді, бұл оған керемет көрініс берді.
Лагерь таратылғаннан кейін ғимаратты әртүрлі ұйымдар — ауылшаруашылық техникумы, балалар санаторийі, өндірістік бірлестік пайдаланды. 2010 жылдан бастап онда тұтқындардың құжаттары, фотосуреттері мен жеке заттары бар мұражай орналасқан.
Мұражай экспонаттары тек Карлаг туралы ғана емес, оның пайда болуына дейінгі оқиғалар туралы да сыр шертеді. Қазақтардың өмірі, тұрмыстық заттары көрсетілген, мәжбүрлеп ұжымдастыру, мүлікті тәркілеу және олардың салдары тақырыбы қозғалады.
Залдардың бірі Қарағанды лагерінің құрылу тарихына арналған, құжаттар Кеңес Одағының репрессиялық саясатының ерекшеліктерімен және ГУЛАГ қызметімен таныстырады.
Мұражайдың көптеген бөлмелері лагерьдің құрылымын, тұтқындарды ұстау жағдайларын, олардың өмірі мен кәсібінің шынайы түрін көрсетеді. Сіз мұнда қуғын-сүргінге ұшырағандардың күн тәртібі, олардың міндеттері және барлық істерді орындау үшін жасаған орасан зор еңбегі туралы түсінік ала аласыз.
Тұтқындардың отбасыларына — жазаға тартылған әйелдер мен балаларға жеке зал арналған. Олар қорқынышты жағдайлар, зорлық-зомбылық, ауыр жұмысты көтере алмады, өлім-жітім, әсіресе балалар арасында жоғары болды. Мұражайдың жанында мемориалға айналған Мамочкино зираты орналасқан. Мұнда көптеген қуғын — сүргін құрбандарының әйелдері мен балалары жерленген.
Қуғын-сүргінге ұшырағандардың арасында зиялы қауым өкілдері көп болды. Мұнда ғалымдар, суретшілер, тарихшылар, журналистерді де тұтқында ұстады. Лагерьдегі ғалымдар зерттеу жүргізген зертхана қайта құрылды. Залдардың бірінде Карлаг тұтқыны болған суретшілердің жұмыстары қойылған. Жеке экспозиция адамдар мен олардың тағдырларына арналған, көптеген қуғын-сүргінге ұшырағандар туралы естеліктерді сақтайтын фотосуреттер мен құжаттар бар.
Мұражайдың жертөлесінде тұтқындарды тергеуге дейінгі және тергеу кезеңі туралы баяндайтын экспозиция ұсынылған.
Ерлер мен әйелдердің ортақ камераларындағы жағдай қалпына келтірілді. Жүдеген, жабырқаңқы тұтқындардың гипс-балауыздан жасалған фигуралары аскетикалық жағдайларда өмір сүрген жазықсыз адамдардың азаптарын шынайы түрде жеткізеді.
Оқшаулағыш, карцер, дивизиялық шұңқыр, азаптау камерасындағы қондырғылар ауыр әсер қалдырады. Билік тұрғысынан аса қауіпті деп саналған саяси тұтқындар атылған, бұл туралы ату жазасына кесілген адамның камерасы еске түсіреді.
Сондай-ақ, мұражайда басқарма бастығының, тергеушінің кабинеттеріндегі жағдайды, тұтқындарды суретке түсіріп, саусақ ізіне сараптама жүргізген бөлмені көруге болады.
Мұндағы адамдар бастарына түскен ауыртпалықтары өте ауыр болғанымен, олар өмір сүруге және өз өмірлеріне жарқындық сыйлауға күш тапты. Тұтқындар шығармашылықпен айналысты, оқыды, көрмелер мен концерттер өткізді, мұны мұражай экспонаттарынан көруге болады.
